حداکثر مهریه قانونی ایران

در نظام حقوقی ایران، برای تعیین اصل مهریه سقفی تعیین نشده است و زوجین می توانند با توافق یکدیگر، هر میزان مالی را به عنوان مهریه در سند ازدواج ثبت کنند. این انعطاف در تعیین مهریه، اغلب با ابهاماتی در خصوص سقف های اجرایی ۱۴ و ۱۱۰ سکه همراه می شود که مربوط به جنبه های مطالبه و امکان حبس زوج است.

مهریه به عنوان یک حق مالی شرعی و قانونی برای زوجه، از اهمیت بالایی در تحکیم بنیان خانواده برخوردار است. با این حال، افزایش روزافزون پرونده های مطالبه مهریه و چالش های ناشی از آن، ضرورت آگاهی دقیق از ابعاد حقوقی مهریه را دوچندان می کند. این مقاله به بررسی جامع مفاهیم مرتبط با حداکثر مهریه قانونی در ایران، تشریح تفاوت میان سقف های تعیین و اجرای مهریه، وضعیت حبس و تقسیط، و آخرین تغییرات قانونی و طرح های پیشنهادی می پردازد تا اطلاعاتی شفاف و کاربردی در این زمینه ارائه دهد.

۱. مهریه چیست؟ تعاریف و اقسام

مهریه، که در اصطلاح فقهی و حقوقی به آن «صداق» نیز گفته می شود، مالی است که مرد در زمان عقد ازدواج (چه دائم و چه موقت) به عنوان تعهد مالی و هدیه ای از سوی خود به زن می پردازد یا بر ذمه می گیرد. این حق مالی به محض جاری شدن صیغه عقد، به مالکیت زن در می آید و او می تواند هرگونه تصرفی در آن انجام دهد. از نظر قانون مدنی ایران، مهریه باید دارای ارزش مالی و قابلیت تملیک باشد و می تواند شامل هر مال منقول یا غیرمنقول، وجه نقد، سکه، طلا، ملک، منافع یا حتی آموزش باشد.

تفاوت مهریه عندالمطالبه و عندالاستطاعه

دو نوع اصلی مهریه از نظر نحوه پرداخت وجود دارد که تفاوت های حقوقی مهمی را ایجاد می کند:

• مهریه عندالمطالبه: این رایج ترین نوع مهریه است. به این معنا که زن هر زمان که بخواهد، می تواند تمام مهریه خود را از شوهرش مطالبه کند. مرد مکلف است در صورت مطالبه زن، مهریه را بپردازد و این حق برای زن حتی در دوران زندگی مشترک و بدون قصد جدایی نیز محفوظ است. در این نوع مهریه، نیاز به اثبات تمکن مالی مرد نیست و او باید دین خود را ادا کند، مگر اینکه درخواست اعسار (ناتوانی مالی) دهد.
• مهریه عندالاستطاعه: در این حالت، وصول مهریه مشروط به اثبات تمکن مالی مرد از سوی زن است. یعنی زن تنها زمانی می تواند مهریه خود را مطالبه کند که ثابت کند مرد توانایی پرداخت آن را دارد. این شرط باید صراحتاً در سند ازدواج قید شود. در مهریه عندالاستطاعه، تا زمانی که زوجه تمکن مالی زوج را اثبات نکند، مرد الزامی به پرداخت ندارد و حتی امکان اعمال حبس برای او وجود نخواهد داشت. این نوع مهریه به منظور حمایت از مردان در شرایط ناتوانی مالی وضع شده است.

انواع دیگر مهریه

علاوه بر دو قسم عندالمطالبه و عندالاستطاعه، در قانون مدنی ایران سه نوع دیگر مهریه نیز پیش بینی شده است که در شرایط خاصی کاربرد دارند:

• مهرالمسمی: مهریه ای است که مقدار و نوع آن در زمان عقد توسط زوجین تعیین و بر آن توافق می شود. این رایج ترین نوع مهریه است.
• مهرالمثل: در صورتی که در عقد دائم مهریه ای تعیین نشده باشد یا مهریه تعیین شده باطل باشد (مثلاً مالیت نداشته باشد)، پس از وقوع نزدیکی، زن مستحق مهرالمثل خواهد بود. مهرالمثل با توجه به جایگاه و وضعیت اجتماعی زن و عرف و عادت منطقه تعیین می شود. این نوع مهریه تا سقف مشخصی (که در ادامه توضیح داده خواهد شد) قابل مطالبه است.
• مهرالمتعه: این نوع مهریه نیز در عقد دائم و در صورتی که مهریه ای تعیین نشده باشد، اما پیش از تعیین مهرالمثل (یعنی قبل از نزدیکی) طلاق واقع شود، به زن تعلق می گیرد. مقدار مهرالمتعه بر اساس وضعیت مالی مرد (نه زن) تعیین می شود.

۲. آیا سقف قانونی برای تعیین اصل مهریه وجود دارد؟

یکی از اساسی ترین ابهامات پیرامون مفهوم مهریه در ایران، وجود یا عدم وجود سقف قانونی برای تعیین آن است. پاسخ صریح و روشن به این پرسش این است که خیر، هیچ سقف قانونی برای تعیین اصل مهریه در زمان عقد وجود ندارد. زوجین می توانند با توافق یکدیگر، هر میزان مالی را به عنوان مهریه در سند ازدواج ثبت کنند؛ خواه این مقدار اندک باشد یا شامل صدها یا هزاران سکه طلا. قانون مدنی ایران در این خصوص محدودیتی اعمال نمی کند و اصل بر توافق طرفین است.

سقف هایی که در محاورات عمومی و حتی برخی اظهارات حقوقی به آن ها اشاره می شود (مانند ۱۱۰ سکه یا ۱۴ سکه)، مربوط به جنبه های اجرایی، مطالبه و مسئولیت کیفری (حبس) مهریه هستند، نه به اصل تعیین مهریه در زمان عقد. به عبارت دیگر، زن و مرد آزادند که هر مهریه ای را توافق کنند و آن را در سند ازدواج رسمی ثبت نمایند، اما فرایند مطالبه و میزان ضمانت اجرای کیفری برای آن مهریه، تابع قوانین و سقف های مشخصی است.

مفهوم «مالی بودن مهریه» و «قابلیت تملیک»

تنها شرطی که قانون برای مهریه تعیین کرده است، «مالی بودن» و «قابلیت تملیک» آن است. این به آن معناست که مهریه باید دارای ارزش اقتصادی باشد و امکان انتقال مالکیت آن از مرد به زن فراهم باشد. بنابراین، تعیین مواردی نظیر «جان مرد» یا «بال پرنده» به عنوان مهریه صحیح نیست، زیرا فاقد این شرایط قانونی هستند. مهریه می تواند شامل موارد زیر باشد:

• سکه طلا و طلاجات: رایج ترین شکل مهریه در ایران.
• اموال غیرمنقول: مانند ملک، زمین، آپارتمان.
• اموال منقول: مانند خودرو، سهام، حساب بانکی.
• منافع: مثلاً حق سکونت در خانه ای برای مدتی مشخص.
• تعلیم: مانند آموزش قرآن یا مهارتی خاص، که البته در این موارد باید ارزش مالی آن قابلیت ارزیابی و تملیک را داشته باشد.

بنابراین، تمرکز بر رویه و قوانین اجرایی مهریه است که ابهامات بیشتری را ایجاد می کند، نه بر اصل تعیین آن.

۳. سقف ۱۱۰ سکه: قاعده اصلی در اجرای مهریه و حبس

در نظام حقوقی ایران، ماده ۲۲ قانون حمایت خانواده مصوب سال ۱۳۹۱، به عنوان یک نقطه عطف در نحوه اجرای مهریه و ارتباط آن با حبس زوج شناخته می شود. این ماده قانونی، صراحتاً سقف ۱۱۰ سکه تمام بهار آزادی (یا معادل آن) را به عنوان مبنای اعمال ضمانت اجرای کیفری (حبس) برای مهریه تعیین کرده است.

تا ۱۱۰ سکه: امکان اعمال ماده ۲ قانون اجرای محکومیت های مالی و بازداشت زوج

بر اساس این قانون، اگر مهریه در زمان وقوع عقد تا ۱۱۰ سکه تمام بهار آزادی یا معادل آن باشد و زوج از پرداخت آن امتناع کند، وصول آن مشمول ماده ۲ قانون اجرای محکومیت های مالی خواهد بود. این بدان معناست که در صورت عدم پرداخت مهریه و عدم اثبات اعسار از سوی زوج، زوجه می تواند از طریق مراجع قضایی، حکم جلب یا بازداشت او را تا زمان پرداخت مهریه یا پذیرش دادخواست اعسار، درخواست کند. این بخش از قانون به منظور ایجاد ضمانت اجرایی قوی تر برای مهریه های با میزان متعارف و حمایت از حقوق زوجه پیش بینی شده است. رویه قضایی جاری (تا سال ۱۴۰۴) نیز همچنان بر اساس همین ماده، امکان صدور حکم جلب برای مهریه های تا سقف ۱۱۰ سکه را در صورت عدم اثبات اعسار یا عدم پرداخت اقساط، محفوظ می داند.

مازاد بر ۱۱۰ سکه: تمکن مالی زوج ملاک پرداخت است و امکان حبس وجود ندارد

ماده ۲۲ قانون حمایت خانواده به صراحت بیان می کند که اگر مهریه تعیین شده بیش از ۱۱۰ سکه باشد، در خصوص مازاد بر این میزان، تنها ملائت و تمکن مالی زوج ملاک پرداخت خواهد بود. به این ترتیب، برای مهریه های بالاتر از ۱۱۰ سکه، امکان اعمال مجازات حبس برای مرد به دلیل عدم پرداخت مازاد وجود ندارد. در چنین مواردی، وظیفه اثبات تمکن مالی زوج بر عهده زوجه است و دادگاه تنها در صورتی حکم به پرداخت مازاد بر ۱۱۰ سکه می دهد که زوجه بتواند دارایی و توانایی مالی مرد را برای پرداخت این مبلغ، به اثبات برساند. هدف از این بند قانون، جلوگیری از زندانی شدن مردان به دلیل مهریه های بسیار سنگین و تمرکز بر جنبه حقوقی (مدنی) مطالبه مهریه در مبالغ بالا است.

سقف ۱۱۰ سکه صرفاً برای اعمال مجازات حبس است و به معنای سلب حق زوجه از مطالبه تمامی مهریه خود نیست. مهریه، به هر میزانی که تعیین شده باشد، یک دین بر عهده مرد است و زوجه حق دارد تمام آن را مطالبه کند.

۴. ابهام زدایی از قانون جدید مهریه ۱۴ سکه: شایعه یا واقعیت؟

مفهوم ۱۴ سکه در سال های اخیر به یکی از پرابهام ترین مسائل در حوزه مهریه تبدیل شده است. این ابهام به دو موضوع کاملاً متفاوت بازمی گردد که اغلب به اشتباه با یکدیگر ترکیب می شوند و سردرگمی عمومی را به دنبال دارند.

طرح کاهش سقف حبس به ۱۴ سکه (پیشنهادی)

در مجامع عمومی و رسانه ها، بارها از قانون جدید مهریه ۱۴ سکه صحبت شده است. این بحث به یک طرح پیشنهادی در مجلس شورای اسلامی اشاره دارد که هدف آن، کاهش سقف جنبه کیفری (حبس) مهریه از ۱۱۰ سکه به ۱۴ سکه است. دلایل اصلی ارائه این طرح، شامل کاهش جمعیت کیفری زندانیان مهریه و جلوگیری از تحمیل حبس های طولانی به مردانی است که از توانایی مالی کافی برخوردار نیستند. نکاتی که باید در این خصوص مورد توجه قرار گیرد:

• ماهیت طرح: این موضوع یک طرح یا لایحه است که در مراحل بررسی و تصویب در مجلس قرار دارد و هنوز به قانون مصوب و لازم الاجرا تبدیل نشده است.
• هدف طرح: هدف اصلی این طرح، صرفاً کاهش سقف جنبه کیفری (حبس) مهریه است. به این معنا که اگر این طرح به قانون تبدیل شود، مرد تنها تا سقف ۱۴ سکه با مجازات حبس مواجه خواهد شد.
• اصل مهریه: تصویب این طرح، هیچ تأثیری بر اصل مهریه زوجه نخواهد داشت. زن همچنان حق دریافت تمامی مهریه تعیین شده در سند ازدواج را دارد و می تواند مازاد بر ۱۴ سکه را نیز از طریق روش های مدنی (مثل معرفی اموال) مطالبه کند.
• آخرین وضعیت: تا تاریخ نگارش این مقاله (سال ۱۴۰۴)، این طرح هنوز به قانون تبدیل نشده و در دست بررسی است. بنابراین، هرگونه اظهارنظر قطعی در مورد اجرایی شدن آن زودهنگام و نادرست است.

قانون موجود ۱۴ سکه برای مهریه نامعین (مهرالمثل)

مفهوم دیگر ۱۴ سکه به ماده ۱۰۹۲ قانون مدنی بازمی گردد که از گذشته تاکنون به عنوان یک قانون لازم الاجرا در سیستم حقوقی ایران وجود داشته است. این ماده قانونی به شرایطی اشاره دارد که در عقد دائم، مهریه ای تعیین نشده باشد یا تعیین آن باطل باشد. در چنین حالتی، اگر نزدیکی بین زوجین واقع شود، زن مستحق دریافت مهرالمثل خواهد بود که سقف آن معادل ۱۴ سکه تعیین شده است.

تفاوت بسیار مهم: ضروری است که این دو مفهوم ۱۴ سکه کاملاً از یکدیگر تفکیک شوند تا از سردرگمی مخاطبان جلوگیری شود:

1. اولین مفهوم (طرح پیشنهادی) به کاهش سقف حبس برای مهریه اشاره دارد.
2. دومین مفهوم (قانون موجود) به تعیین میزان مهرالمثل در شرایط خاص (عدم تعیین مهریه در عقد) مربوط می شود.

بنابراین، هیچ قانون جدیدی به معنای محدود کردن اصل مهریه به ۱۴ سکه تصویب نشده است. طرح مورد بحث نیز صرفاً بر جنبه کیفری تمرکز دارد و قانون موجود ۱۴ سکه نیز مربوط به مهریه هایی است که در زمان عقد تعیین نشده اند.

۵. مراحل مطالبه مهریه: از ثبت تا دادگاه

مطالبه مهریه در نظام حقوقی ایران از دو مسیر اصلی اجرای ثبت و دادگاه خانواده قابل پیگیری است. انتخاب روش مناسب بستگی به شرایط پرونده، مستندات موجود و اهداف زوجه دارد.

روش اول: مطالبه از طریق اجرای ثبت اسناد

این روش به دلیل سرعت نسبی و برخی مزایای اجرایی، معمولاً به عنوان اولین گام برای مطالبه مهریه توصیه می شود، به شرطی که سند ازدواج رسمی باشد.

• مزایا:
  • سرعت بیشتر در توقیف اموال زوج نسبت به دادگاه.
  • در برخی موارد، هزینه های دادرسی اولیه کمتر نسبت به مراجعه مستقیم به دادگاه.
  • عدم نیاز به اثبات تمکن مالی زوج برای مهریه عندالمطالبه در مرحله اولیه.
• معایب:
  • محدودیت در توقیف برخی اموال (مستثنیات دین).
  • محدودیت در اعمال برخی حقوق زوجه (مثلاً حق حبس).
• شرایط لازم:
  • وجود سند ازدواج رسمی و ثبت شده در دفاتر اسناد رسمی.
  • مهریه باید از نوع عندالمطالبه یا عندالاستطاعه با امکان اثبات استطاعت باشد.
• مراحل گام به گام:
  1. مراجعه به دفترخانه: زوجه با در دست داشتن اصل سند ازدواج به دفترخانه ای که عقد در آن ثبت شده، مراجعه کرده و درخواست صدور اجرائیه مهریه را تقدیم می کند.
  2. صدور اجرائیه: دفترخانه پس از بررسی درخواست، اجرائیه را صادر و به زوج ابلاغ می کند. به زوج ۱۰ روز فرصت داده می شود تا مهریه را پرداخت کند.
  3. معرفی اموال و توقیف: در صورت عدم پرداخت مهریه در مهلت مقرر، زوجه می تواند با معرفی اموال و دارایی های منقول و غیرمنقول زوج (مانند حساب بانکی، خودرو، ملک، سهام) به واحد اجرای ثبت، درخواست توقیف آن ها را داشته باشد. همچنین، امکان توقیف یک سوم یا یک چهارم حقوق و مستمری زوج (با توجه به شرایط تأهل) نیز وجود دارد.

روش دوم: مطالبه از طریق دادگاه خانواده

در برخی موارد، مراجعه مستقیم به دادگاه خانواده ضروری یا ترجیح داده می شود:

• چه زمانی باید مستقیماً به دادگاه مراجعه کرد؟
  • اگر سند ازدواج رسمی نباشد (که البته امروزه بسیار نادر است).
  • اگر مهریه مال غیرمنقولی باشد که انتقال مالکیت آن نیاز به حکم دادگاه دارد.
  • اگر زوجه بخواهد همزمان با مطالبه مهریه، سایر دعاوی مرتبط (مانند طلاق، نفقه، اجرت المثل) را نیز مطرح کند.
  • اگر نیاز به اعمال حق حبس (ماده ۱۰۸۵ قانون مدنی) باشد.
• مراحل دادخواست در دادگاه:
  1. تنظیم دادخواست: زوجه با کمک وکیل یا شخصاً، دادخواست مطالبه مهریه را تنظیم و به دادگاه خانواده محل اقامت زوج یا محل وقوع عقد تقدیم می کند.
  2. رسیدگی دادگاه: دادگاه پس از تشکیل جلسات رسیدگی و شنیدن اظهارات طرفین و بررسی مدارک، حکم مقتضی را صادر می کند.
  3. اجرای حکم: پس از قطعی شدن حکم، پرونده به واحد اجرای احکام دادگاه ارسال می شود و زوجه می تواند از طریق معرفی اموال یا سایر روش های قانونی، نسبت به اجرای حکم و وصول مهریه اقدام کند.

نکته: در بخشنامه های اخیر قوه قضائیه، بر اولویت مراجعه به اجرای ثبت برای مطالبه مهریه (در صورت رسمی بودن سند) تأکید شده است. این به معنای اجباری بودن شروع از ثبت است، مگر در مواردی که امکان پذیر نباشد.

۶. اعسار و تقسیط مهریه: راهکاری برای زوجین

دادخواست اعسار از پرداخت مهریه، ابزاری قانونی است که به زوج این امکان را می دهد تا در صورت عدم توانایی مالی برای پرداخت یکجای مهریه، از حبس جلوگیری کرده و مهریه را به صورت اقساطی پرداخت کند. این فرآیند برای حفظ حقوق هر دو طرف و جلوگیری از عواقب ناخواسته مالی و کیفری طراحی شده است.

تعریف دادخواست اعسار (ناتوانی مالی)

اعسار در اصطلاح حقوقی، به ناتوانی مالی شخص از پرداخت بدهی های خود (از جمله مهریه) اطلاق می شود. زمانی که زوج توانایی مالی برای پرداخت یکجای مهریه را ندارد، می تواند با ارائه دادخواست اعسار به دادگاه، از آن درخواست کند که پرداخت مهریه را تقسیط نماید.

هدف اعسار: جلوگیری از حبس و امکان پرداخت اقساطی مهریه

هدف اصلی دادخواست اعسار، دو جنبه کلیدی دارد:

1. جلوگیری از حبس: در صورت پذیرش اعسار، حکم بازداشت یا حبس برای زوج به دلیل عدم پرداخت مهریه (تا سقف ۱۱۰ سکه) منتفی می شود.
2. امکان پرداخت اقساطی: دادگاه پس از بررسی وضعیت مالی زوج، میزان پیش قسط (در صورت لزوم) و اقساط ماهانه را تعیین می کند تا زوج بتواند به تدریج و متناسب با توان مالی خود، مهریه را پرداخت نماید.

نحوه اثبات اعسار

اثبات اعسار بر عهده زوج است و او باید مدارک و شواهد کافی برای ناتوانی مالی خود را به دادگاه ارائه دهد. مهم ترین راه های اثبات اعسار عبارتند از:

• معرفی کامل دارایی ها: زوج باید فهرستی از کلیه اموال و دارایی های خود (منقول و غیرمنقول، حساب های بانکی، سهام و …) را به همراه دادخواست اعسار تقدیم کند. این فهرست باید شامل تمام دارایی ها باشد، حتی آن هایی که جزء مستثنیات دین محسوب می شوند.
• شهادت شهود: ارائه شهادت دو نفر شاهد مطلع که از وضعیت مالی زوج آگاهی کامل دارند و بتوانند عدم تمکن مالی او را تأیید کنند، از ارکان اصلی اثبات اعسار است.
• بررسی گردش مالی: دادگاه معمولاً به بررسی گردش حساب های بانکی زوج و اظهارنامه های مالیاتی (در صورت وجود) می پردازد تا تصویر دقیقی از وضعیت درآمد و هزینه های او به دست آورد.
• عدم شناسایی اموال: عدم شناسایی اموال قابل توقیف از سوی زوجه نیز می تواند در اثبات اعسار مؤثر باشد.

تعیین پیش قسط و اقساط: معیارها

دادگاه پس از احراز اعسار زوج، با در نظر گرفتن چندین عامل، نسبت به تعیین پیش قسط و میزان اقساط ماهانه مهریه اقدام می کند. این معیارها شامل موارد زیر است:

• درآمد زوج: مهم ترین عامل، میزان درآمد ثابت یا متغیر زوج است.
• وضعیت مالی: تمامی دارایی ها و بدهی های دیگر زوج.
• تعداد افراد تحت تکفل: هزینه های زندگی و نیازهای افراد تحت تکفل زوج (فرزندان، والدین و …) در نظر گرفته می شود.
• هزینه های ضروری زندگی: هزینه های اجاره مسکن، خوراک، پوشاک و درمان زوج و افراد تحت تکفل.

بر اساس این بررسی ها، دادگاه می تواند مبلغی را به عنوان پیش قسط و سپس اقساط ماهیانه (مثلاً هر چند ماه یک سکه یا مبلغ نقدی معادل آن) تعیین کند.

عواقب عدم پرداخت اقساط مهریه

پس از صدور حکم تقسیط مهریه، زوج ملزم به پرداخت منظم اقساط در مواعد مقرر است. در صورت عدم پرداخت سه قسط متوالی، زوجه می تواند با مراجعه به اجرای احکام، درخواست اعمال مجدد ضمانت اجرای کیفری (جلب یا بازداشت) را تا زمان پرداخت اقساط معوقه و یا تعدیل مجدد حکم اعسار، داشته باشد. این امر نشان دهنده اهمیت تعهد به حکم دادگاه حتی پس از پذیرش اعسار است.

۷. نکات مهم و تکمیلی در مورد قانون مهریه

درک کامل قانون مهریه نیازمند توجه به جزئیات و موارد تکمیلی است که می تواند در شرایط مختلف، سرنوشت ساز باشد.

نحوه محاسبه مهریه به نرخ روز

بر اساس تبصره الحاقی به ماده ۱۰۸۲ قانون مدنی، چنانچه مهریه وجه رایج (مانند سکه یا پول) باشد و زمان تعیین آن با زمان مطالبه تفاوت داشته باشد، باید متناسب با تغییر شاخص قیمت سالانه که توسط بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران تعیین می شود، محاسبه و پرداخت گردد. این بدان معناست که ارزش ریالی مهریه باید به نرخ روز (زمان مطالبه) تعدیل شود تا از حقوق زوجه در برابر تورم حمایت گردد. البته این تعدیل تنها برای وجه نقد و سکه است و برای اموالی مانند ملک، ارزش روز خود آن ملک ملاک است. نقش بانک مرکزی در تعیین شاخص های تورم سالانه، برای محاسبه عادلانه این تعدیل حیاتی است.

مالیات مهریه و حق ثبت

در خصوص مالیات بر مهریه، باید توجه داشت که مهریه به خودی خود مشمول مالیات مستقیم نمی شود. یعنی زوجه بابت دریافت مهریه، مالیات بر درآمد یا دارایی پرداخت نمی کند. شایعاتی که در مورد مالیات ۲ درصدی یا موارد مشابه مطرح می شود، عموماً به هزینه های نقل و انتقال اموال در زمان اجرای مهریه (مانند مالیات نقل و انتقال ملک یا خودرو که در زمان انتقال سند از سوی زوج پرداخت می شود) یا حق التحریر ثبت سند ازدواج در دفترخانه ها مربوط است، نه به مالیات مستقیم بر خود مهریه.
حق ثبت مهریه نیز مبلغی است که در زمان عقد، بر اساس تعرفه های مصوب، برای ثبت مهریه در سند ازدواج دریافت می شود و جزء هزینه های اداری محسوب می گردد.

مهریه در صورت فوت

• فوت زوج: در صورت فوت زوج، مهریه جزء دیون متوفی محسوب شده و زوجه می تواند مهریه خود را از ماترک (اموال به جای مانده) زوج متوفی مطالبه کند. در این حالت، پرداخت مهریه بر سایر دیون (به جز دیون ممتاز) و قبل از تقسیم ارث بین ورثه، اولویت دارد.
• فوت زوجه: اگر زوجه فوت کند، مهریه او (حتی اگر هنوز وصول نشده باشد) جزء ماترک او محسوب شده و ورثه قانونی زوجه (شامل فرزندان، پدر و مادر، و خود زوج) سهم الارث خود را از مهریه او دریافت خواهند کرد.

تاثیر خیانت بر مهریه

یکی از باورهای غلط رایج این است که خیانت زوجه منجر به سلب حق مهریه می شود. از نظر قوانین مدنی ایران، خیانت زوجه هیچ تأثیری بر اصل حق مطالبه مهریه ندارد. مهریه به محض عقد، مالکیت آن به زن منتقل می شود و این حق، صرف نظر از رفتار بعدی زن (حتی ارتکاب جرم)، پابرجا خواهد ماند. تنها در موارد بسیار خاص و نادر که خیانت زن منجر به فسخ نکاح یا طلاق از نوع خلع و مبارات (که زن بخشی از مهریه را می بخشد) شود، ممکن است بر میزان دریافتی مهریه تأثیر بگذارد، اما اصل حق مهریه به دلیل خیانت از بین نمی رود.

حق حبس زوجه

حق حبس، یک حق قانونی برای زن است که بر اساس ماده ۱۰۸۵ قانون مدنی، در عقد دائم به او داده شده است. این حق به زوجه اجازه می دهد تا قبل از دریافت تمام مهریه خود، از ایفای وظایف زناشویی (تمکین خاص) خودداری کند، مشروط بر اینکه هنوز باکره باشد و نزدیکی واقع نشده باشد. در این صورت، با وجود عدم تمکین، نفقه به او تعلق می گیرد و حق مطالبه مهریه نیز محفوظ است. پرداخت تمام مهریه یا توافق بر تقسیط و پرداخت اولین قسط، حق حبس را از بین می برد.

مستثنیات دین

در فرآیند مطالبه مهریه، برخی اموال زوج از توقیف برای پرداخت مهریه مستثنی هستند و به آن ها «مستثنیات دین» گفته می شود. هدف از این قانون، حفظ حداقل امکانات زندگی برای بدهکار است تا او پس از پرداخت بدهی، کاملاً بی چیز نشود. مهم ترین مستثنیات دین عبارتند از:

• مسکن مورد نیاز: خانه مسکونی که عرفاً در شأن مدیون باشد.
• ابزار و وسایل کار: ابزار و وسایل ضروری برای کسب درآمد و امرار معاش.
• وسایل زندگی ضروری: اثاثیه و لوازم ضروری زندگی که در شأن مدیون باشد.
• خوراک و پوشاک ضروری: آذوقه موجود به قدر احتیاج مدیون و افراد تحت تکفل.
• ودیعه اجاره: مبلغ ودیعه ای که مدیون به عنوان رهن اجاره مسکن پرداخت کرده است.
• حقوق و مزایای قانونی: حقوق و مزایای کارمندان دولتی یا بازنشستگان، تا میزان مقرر در قانون (معمولاً یک چهارم یا یک سوم) قابل توقیف است و مابقی مستثنی است.

مهریه و ازدواج مجدد زوجه

ازدواج مجدد زوجه پس از طلاق، هیچ تأثیری بر حق او برای مطالبه مهریه از همسر اول ندارد. مهریه دینی است که به محض عقد بر ذمه مرد قرار می گیرد و با طلاق و ازدواج مجدد زن، این دین از بین نمی رود. زن می تواند همچنان برای وصول مهریه از همسر سابق خود اقدام کند، مگر اینکه در زمان طلاق، تمام یا بخشی از آن را بخشیده باشد.

نتیجه گیری

مهریه به عنوان یکی از مهم ترین حقوق مالی زوجه، دارای ابعاد حقوقی پیچیده ای است که نیازمند آگاهی دقیق و همه جانبه زوجین است. همانطور که بررسی شد، در نظام حقوقی ایران برای تعیین اصل مهریه هیچ سقف قانونی وجود ندارد و زوجین مختارند هر میزان مالی را به توافق یکدیگر، در سند ازدواج ثبت کنند. با این حال، سقف ۱۱۰ سکه تمام بهار آزادی، مبنای اعمال ضمانت اجرای کیفری (حبس) برای زوج است و برای مازاد بر این مقدار، تنها تمکن مالی مرد ملاک پرداخت خواهد بود و امکان حبس وجود ندارد.

همچنین، ضروری است میان «طرح پیشنهادی کاهش سقف حبس به ۱۴ سکه» (که هنوز به قانون تبدیل نشده) و «قانون موجود ۱۴ سکه برای تعیین مهرالمثل در مهریه های نامعین» تمایز قائل شد تا از هرگونه سردرگمی و اطلاعات نادرست جلوگیری شود. مسیرهای مطالبه مهریه از طریق اجرای ثبت و دادگاه خانواده، امکان اعسار و تقسیط مهریه برای مردان ناتوان مالی، و نکات تکمیلی نظیر محاسبه مهریه به نرخ روز، مستثنیات دین و عدم تأثیر خیانت بر مهریه، همگی جزئیات مهمی هستند که در فرآیند حقوقی مهریه نقش کلیدی ایفا می کنند.

آگاهی کامل از این قوانین و مشورت با وکلای متخصص در امور خانواده، می تواند به زوجین در اتخاذ تصمیمات آگاهانه، مدیریت تعهدات مالی و جلوگیری از بروز مشکلات حقوقی احتمالی کمک شایانی نماید. پایداری بنیان خانواده و حفظ حقوق هر دو طرف، در گرو درک صحیح و عمل به این اصول است.