کاخ بوکولیون

استانبول شهری که پل ارتباطی میان قاره ها و تمدن هاست گنجینه ای بی پایان از تاریخ و معماری را در دل خود جای داده است. در میان انبوه بناهای باشکوهی که از دوران امپراتوری های بزرگ به جا مانده بقایای کاخ های بیزانسی اهمیتی ویژه دارند؛ یادگارهایی از شکوه و عظمت قسطنطنیه باستان. اما بسیاری از این یادبودها زیر غبار قرن ها پنهان شده اند یا تنها بخش های کوچکی از آن ها باقی مانده است. اگر شما نیز از علاقه مندان به تاریخ پنهان این شهر هستید و کنجکاوید تا درباره مکان هایی که روزگاری مرکز قدرت و زندگی امپراتوران بیزانس بوده اند بیشتر بدانید این مقاله به شما کمک خواهد کرد تا با یکی از این مکان های کمتر شناخته شده اما بسیار مهم آشنا شوید: کاخ بوکولیون. این اثر باستانی که در کناره دریای مرمره آرمیده قصه های ناگفته ای از دوران بیزانس را در سینه دارد. ما در این نوشتار به بررسی تاریخچه معماری موقعیت و سرنوشت این کاخ می پردازیم و آن را در بافتار دیگر کاخ های امپراتوری بیزانس در استانبول قرار می دهیم تا تصویری کامل از اهمیت آن ارائه دهیم و راهنمایی برای شناخت این بخش از تاریخ شهری که هر گوشه اش داستانی برای گفتن دارد فراهم آوریم.

درباره کاخ بوکولیون استانبول

کاخ بوکولیون یکی از اجزای مهم و ساحلی مجموعه عظیم کاخ بزرگ قسطنطنیه در خط ساحلی دریای مرمره در بخش جنوبی شهر باستانی در منطقه ای که امروزه چاتلادی کاپی نامیده می شود قرار داشت. این کاخ نه تنها به دلیل موقعیت استراتژیکش در کنار دریا بلکه به خاطر معماری خاص و نقش آن در زندگی امپراتوران بیزانس اهمیت فراوانی داشته است. بنای اولیه این کاخ در قرن پنجم میلادی و در زمان حکومت امپراتور تئودوسیوس دوم ساخته شد و بعدها توسط امپراتوران دیگر به ویژه ژوستینین اول توسعه یافت و بازسازی شد. نام «بوکولیون» که بعدها بر این کاخ نهاده شد از واژه های یونانی «بو» (به معنای گاو نر) و «کولیون» (به معنای شیر) گرفته شده است. این نام گذاری احتمالا به مجسمه هایی باشکوه از گاو نر و شیر اشاره دارد که در ورودی یا بخش های برجسته کاخ نصب شده بودند و نمادی از قدرت و عظمت امپراتوری بودند. کاخ بوکولیون با دسترسی مستقیم به دریا اسکله خصوصی و تراس های مشرف به آب کاربری متفاوتی نسبت به بخش های اصلی کاخ بزرگ داشت و بیشتر به عنوان یک اقامتگاه تفریحی و دیپلماتیک مورد استفاده قرار می گرفت. بقایای امروزی کاخ عمدتاً شامل بخش هایی از دیواره های ساحلی طاق ها و بقایای تراس ها و ستون ها است که شکوه گذشته آن را تداعی می کند هرچند بخش اعظم آن در طول قرن ها تخریب شده است. این کاخ شاهدی بر دوران طلایی و همچنین زوال امپراتوری بیزانس است و مطالعه آن به درک بهتر تاریخ شهر استانبول در این دوره کمک شایانی می کند.

کاخ تابستانی امپراتورهای بیزانس کاخ بوکولیون

کاخ بوکولیون به دلیل موقعیت بی نظیرش در کنار دریای مرمره اغلب به عنوان «کاخ تابستانی» یا اقامتگاه تفریحی امپراتوران بیزانس شناخته می شد. دسترسی مستقیم به آب های خنک دریا در ماه های گرم تابستان آن را به مکانی ایده آل برای فرار از گرمای مرکز شهر و سایر بخش های کاخ بزرگ تبدیل می کرد. این کاخ امکاناتی را فراهم می آورد که در بخش های داخلی کاخ بزرگ کمتر یافت می شد از جمله اسکله ای خصوصی که به امپراتور و درباریانش اجازه می داد مستقیماً از طریق دریا تردد کنند یا به سفرهای دریایی بپردازند. پلکان هایی سنگی از تراس های کاخ به سمت آب سرازیر می شدند و دسترسی آسان به قایق ها و تفریحات آبی را ممکن می ساختند. فضای اطراف کاخ نیز شامل باغ ها و محوطه هایی بود که برای قدم زدن استراحت و برگزاری مراسم غیررسمی در هوای آزاد مناسب بودند. این جنبه تفریحی و دسترسی به دریا بوکولیون را از صرفاً یک ساختمان اداری یا اقامتی متمایز می کرد و آن را به مکانی برای آرامش پذیرایی از مهمانان ویژه و حتی برگزاری جشن ها و ضیافت های تابستانی تبدیل کرده بود. اگرچه کاخ در تمام طول سال قابل استفاده بود اما ویژگی های آن به ویژه دسترسی به دریا و فضای باز آن را برای فصول گرم سال جذاب تر می ساخت و به همین دلیل در میان مورخان به عنوان یک «کاخ تابستانی» شهرت یافته است. این کاربری نشان دهنده سبک زندگی و نیازهای امپراتوران و درباریان در دوران بیزانس است.

تاریخچه بوکولیون

تاریخچه کاخ بوکولیون به قرن پنجم میلادی بازمی گردد زمانی که امپراتور تئودوسیوس دوم دستور ساخت آن را به عنوان بخشی از توسعه مجموعه کاخ بزرگ صادر کرد. این بنا که در ابتدا شاید نام دیگری داشته است در زمان امپراتور ژوستینین اول (قرن ششم میلادی) که دوران طلایی معماری بیزانس محسوب می شود بازسازی و گسترش یافت و احتمالاً در همین دوره بود که نام «بوکولیون» به آن اطلاق شد. در طول قرن های متمادی به ویژه در دوران سلسه های مقدونی و کمننوس (قرون نهم تا دوازدهم میلادی) کاخ بوکولیون نقش مهمی در حیات سیاسی و اجتماعی امپراتوری ایفا کرد. این کاخ نه تنها به عنوان اقامتگاه امپراتوران مورد استفاده قرار می گرفت بلکه میزبان جلسات دیپلماتیک مهم شوراهای کلیسایی و مراسم رسمی مانند تاج گذاری ها پیروزی ها جشن های تولد و عروسی های سلطنتی بود. موقعیت ساحلی و دسترسی به اسکله آن را به نقطه ای کلیدی برای ورود و خروج مقامات خارجی و همچنین خود امپراتور تبدیل کرده بود. پس از فتح قسطنطنیه توسط صلیبی ها در سال 1204 میلادی و تأسیس امپراتوری لاتین کاخ بوکولیون به عنوان محل اقامت حاکمان لاتین مورد استفاده قرار گرفت که نشان دهنده اهمیت و استحکام آن در آن زمان بود. با بازپس گیری شهر توسط بیزانسی ها در سال 1261 و روی کار آمدن سلسله پالایولوگوس مرکز ثقل قدرت به کاخ بلاکرنای در شمال شهر منتقل شد و کاخ بوکولیون به تدریج اهمیت خود را از دست داد و متروک شد.

سرانجام کاخ بوکولیون

پس از انتقال پایتخت به کاخ بلاکرنای در اواسط قرن سیزدهم میلادی کاخ بوکولیون به تدریج متروک شد و دیگر به عنوان اقامتگاه اصلی امپراتوری مورد استفاده قرار نگرفت. وضعیت آن در دوران پایانی امپراتوری بیزانس و پس از فتح قسطنطنیه توسط عثمانی ها در سال 1453 نامشخص است اما منابع نشان می دهند که در این دوره نیز بنا نیمه متروک بوده است. گذشت زمان عوامل طبیعی مانند زلزله ها (از جمله زلزله بزرگ سال 1532 که به دیوارهای ساحلی شهر آسیب زد و ممکن است بر کاخ نیز تأثیر گذاشته باشد) و آتش سوزی ها در مناطقی که در دوره عثمانی مسکونی شدند به فرسایش و تخریب بخش های مختلف کاخ کمک کردند. اما ضربه اصلی و ویرانگر به کاخ بوکولیون در اواخر قرن نوزدهم میلادی وارد شد. در سال 1873 همزمان با احداث خط راه آهن روملی (خط سیرکچی امروزی) بخش وسیعی از کاخ به ویژه نمای غربی و بخش های داخلی آن برای ایجاد مسیر ریل تخریب شد. این اقدام بدون توجه کافی به ارزش تاریخی و باستان شناسی بنا صورت گرفت و باعث شد بخش اعظم کاخ از بین برود. امروزه تنها بقایایی از نمای ساحلی کاخ شامل دیوارهای طاقی شکل بقایای تراس ها کنسول های مرمری که زمانی بالکنی را نگه می داشتند و برخی ستون ها باقی مانده است. این بقایا شاهدی خاموش بر تاریخ پرفراز و نشیب این کاخ امپراتوری هستند و اهمیت آن را در دوران بیزانس یادآوری می کنند.

اطلاعات بازدید و دسترسی کاخ بوکولیون استانبول

کاخ بوکولیون امروزه عمدتاً به صورت بقایای معماری در کنار خط ساحلی دریای مرمره قابل مشاهده است و برخلاف بسیاری از بناهای تاریخی استانبول مانند ایاصوفیه یا کاخ توپکاپی یک سایت باستانی رسمی با ورودی مشخص و ساعات بازدید منظم نیست. این بقایا در منطقه ای واقع شده اند که بخشی از بافت شهری کنونی استانبول است و دسترسی به آن ها معمولاً از طریق مسیرهای عمومی ساحلی امکان پذیر است. برای دسترسی به کاخ بوکولیون بهترین راه این است که خود را به منطقه سلطان احمد (میدان هیپودروم سابق) برسانید. از این منطقه می توانید به سمت جنوب و به طرف دریای مرمره حرکت کنید. کاخ در نزدیکی بنای تاریخی کوچوک ایاصوفیه (Little Hagia Sophia) قرار دارد. با رسیدن به دیواره های ساحلی شهر در این محدوده بقایای کاخ بوکولیون در کنار مسیر راه آهن قدیمی و خط ساحلی نمایان خواهد شد. پیاده روی از میدان سلطان احمد به سمت کوچوک ایاصوفیه و سپس ادامه مسیر به سمت ساحل شما را به محل بقایای کاخ می رساند. این منطقه بخشی از مسیر پیاده روی ساحلی است و بازدیدکنندگان می توانند بقایای کاخ را از بیرون مشاهده کرده و از نمای بیرونی آن عکاسی کنند. بخش هایی از اشیاء و عناصر معماری یافت شده در کاوش های بوکولیون نیز در موزه باستان شناسی استانبول نگهداری و به نمایش گذاشته شده اند که بازدید از این موزه می تواند مکملی برای درک بهتر عظمت این کاخ باشد.

ساعت بازدید از کاخ بوکولیون استانبول

همانطور که پیشتر اشاره شد کاخ بوکولیون در حال حاضر به صورت یک سایت باستانی رسمی با ساعات کاری مشخص اداره نمی شود. بقایای این کاخ در فضای عمومی کنار خط ساحلی قرار گرفته اند و بازدیدکنندگان می توانند در هر ساعتی از شبانه روز که دسترسی به منطقه ساحلی امکان پذیر باشد از بیرون این بقایا را مشاهده کنند. به عبارت دیگر محدودیتی از نظر ساعت بازدید برای دیدن نمای بیرونی بقایای کاخ وجود ندارد. با این حال توصیه می شود بازدید در ساعات روشنایی روز انجام شود تا دید بهتری از جزئیات معماری باقی مانده و موقعیت مکانی کاخ داشته باشید. همچنین دسترسی ممکن است تحت تأثیر پروژه های عمرانی یا مرمتی در منطقه قرار گیرد بنابراین بهتر است قبل از مراجعه از وضعیت دسترسی عمومی به این بخش از خط ساحلی اطمینان حاصل کنید.

آدرس کاخ بوکولیون استانبول

کاخ بوکولیون در استانبول در بخش اروپایی شهر در منطقه فاتح (Fatih) محله چاتلادی کاپی (Çatladıkapı) و در امتداد دیواره های ساحلی دریای مرمره واقع شده است. موقعیت دقیق آن در نزدیکی بنای تاریخی کوچوک ایاصوفیه (Little Hagia Sophia) که در دوران بیزانس کلیسای سرگیوس و باخوس مقدس بوده قرار دارد. برای رسیدن به آن می توان از میدان سلطان احمد (Sultanahmet Square) به سمت جنوب و به سمت ساحل دریای مرمره حرکت کرد. بقایای کاخ در خط ساحلی در مجاورت مسیر راه آهن قدیمی سیرکچی قابل مشاهده هستند. این منطقه به راحتی از طریق وسایل حمل و نقل عمومی مانند تراموا (خط T1 به ایستگاه سلطان احمد) و سپس پیاده روی قابل دسترسی است و بخشی از مسیر تاریخی پیاده روی در امتداد دیوارهای دریایی قسطنطنیه را تشکیل می دهد.

گالری تصاویر

این بخش به نمایش تصاویر کاخ بوکولیون اختصاص دارد تا بازدیدکنندگان بتوانند بقایای کنونی این کاخ باستانی را مشاهده کرده و تصویری بصری از عظمت گذشته و وضعیت فعلی آن به دست آورند. این تصاویر می توانند شامل نماهای کلی از دیوارهای ساحلی باقی مانده بقایای طاق ها ستون ها و تراس های رو به دریا باشند. همچنین تصاویری از اشیاء و عناصر معماری یافت شده در محل کاخ که در موزه باستان شناسی استانبول نگهداری می شوند می توانند در این بخش قرار داده شوند. تصاویر هوایی یا بازسازی های گرافیکی از شکل احتمالی کاخ در دوران اوج خود نیز می توانند به درک بهتر مخاطب از این بنای تاریخی کمک کنند. (لطفاً توجه داشته باشید که امکان ارائه تصاویر در این قالب متنی وجود ندارد و این بخش صرفاً به توضیح محتوای مورد انتظار در گالری تصاویر می پردازد).

کاخ های بیزانسی استانبول

قسطنطنیه پایتخت امپراتوری بیزانس محل استقرار چندین کاخ امپراتوری بود که هر یک در دوره ای خاص یا برای منظوری ویژه مورد استفاده قرار می گرفتند. این کاخ ها نه تنها محل زندگی امپراتوران و خانواده هایشان بودند بلکه مرکز قدرت سیاسی اداری و تشریفاتی امپراتوری محسوب می شدند. مهم ترین این کاخ ها شامل مجموعه عظیم کاخ بزرگ در جنوب شهر کاخ بلاکرنای در شمال غربی و کاخ پورفیروجنیتوس در نزدیکی دیوارهای تئودوسیوسی بودند. کاخ بوکولیون همانطور که پیشتر ذکر شد بخشی از مجموعه کاخ بزرگ بود اما به دلیل موقعیت و کاربری خاص خود اغلب به صورت مجزا نیز مورد اشاره قرار می گیرد. تنوع در موقعیت و سبک این کاخ ها نشان دهنده تحولات تاریخی و تغییر اولویت های امپراتوران در طول هزار سال تاریخ بیزانس است. در حالی که کاخ بزرگ برای قرن ها قلب تپنده امپراتوری بود کاخ های شمالی مانند بلاکرنای در اواخر دوره بیزانس اهمیت بیشتری یافتند. متأسفانه بخش اعظم این سازه های عظیم در طول زمان تخریب شده اند و امروزه تنها بقایای پراکنده ای از آن ها باقی مانده است که نیازمند کاوش های باستان شناسی و حفاظت دقیق هستند.

کاخ اعظم کنستانتین

کاخ بزرگ قسطنطنیه یا مگاله پالاتیون (Mega Palation) به یونانی بزرگترین و مهم ترین مجموعه کاخ امپراتوری بیزانس بود که توسط کنستانتین بزرگ در قرن چهارم میلادی بنیان نهاده شد و برای حدود 800 سال تا زمان انتقال پایتخت به بلاکرنای به عنوان اقامتگاه اصلی و مرکز اداری و تشریفاتی امپراتوری مورد استفاده قرار گرفت. این مجموعه وسیع شامل بناهای متعددی از جمله تالارهای پذیرایی باشکوه کلیساها حمام ها بخش های خصوصی امپراتور (مانند کاخ دافنه و شاید بخش هایی که بعدها بوکولیون نام گرفت) سربازخانه ها و فضاهای سبز بود و مستقیماً به هیپودروم و ایاصوفیه متصل می شد. کاخ بزرگ نمادی از قدرت و شکوه امپراتوری بود و مراسم و تشریفات پیچیده ای در آن برگزار می شد. متأسفانه این مجموعه در طول قرون وسطی و پس از فتح عثمانی به تدریج ویران شد و امروزه تنها بقایای اندکی از آن باقی مانده است که عمدتاً در موزه های استانبول (مانند موزه موزاییک) و در زیر لایه های شهر مدرن مدفون هستند. کاخ بوکولیون به عنوان بخش ساحلی و تفریحی این مجموعه عظیم دسترسی امپراتور را به دریا فراهم می کرد.

کاخ پورفیروجنیتوس

کاخ پورفیروجنیتوس یا تکفور سرایی (Tekfur Sarayı) به ترکی یکی از بهترین نمونه های باقی مانده از معماری کاخ های بیزانسی در استانبول است هرچند که این نیز در وضعیت ویرانه قرار دارد. این کاخ در بخش شمال غربی شهر نزدیک دیوارهای تئودوسیوسی و دروازه ادیرنه کاپی (Edirnekapı) واقع شده و متعلق به دوره پایانی امپراتوری بیزانس احتمالاً قرن سیزدهم یا چهاردهم میلادی و دوران سلسله پالایولوگوس است. نام «پورفیروجنیتوس» به معنای «زاده شده در اتاق ارغوانی» است و به اتاقی در کاخ های امپراتوری اشاره دارد که در آن همسران امپراتور فرزندان خود را به دنیا می آوردند؛ این نام نشان دهنده جایگاه والای ساکنان کاخ بود. کاخ تکفور سرایی برخلاف کاخ بزرگ و بوکولیون که در جنوب شهر قرار داشتند در نزدیکی دیوارهای زمینی ساخته شد و نشان دهنده تغییر تمرکز امپراتوری به حفاظت از مرزهای زمینی در اواخر دوره بیزانس بود. معماری آن شامل نمای آجری و سنگی با پنجره های طاقی و تزئینات هندسی است. اگرچه این کاخ نیز در طول زمان آسیب های جدی دیده اما ساختار کلی آن به خوبی حفظ شده و امکان مطالعه معماری بیزانسی متاخر را فراهم می آورد.

کاخ بلاکرنای

کاخ بلاکرنای واقع در شمال غربی قسطنطنیه در نزدیکی کلیسای معروف مریم مقدس بلاکرنای و دیوارهای شهر در اواخر دوره بیزانس به مرکز اصلی قدرت امپراتوری تبدیل شد. امپراتوران سلسله کمننوس در قرن دوازدهم میلادی شروع به استفاده گسترده از این مجموعه کردند و سلسله پالایولوگوس پس از بازپس گیری شهر در سال 1261 بلاکرنای را به عنوان اقامتگاه اصلی خود برگزیدند و کاخ بزرگ در جنوب شهر از جمله بوکولیون را به تدریج ترک کردند. مجموعه بلاکرنای شامل چندین بنای مجزا بود که در طول زمان ساخته و گسترش یافتند و از جمله آن ها می توان به کاخ های آنجلوس و کمننوس اشاره کرد. موقعیت بلاکرنای در نزدیکی دیوارهای شهر و بندر شاخ طلایی دسترسی و دفاع بهتری را فراهم می آورد. امروزه بقایای بسیار کمی از مجموعه کاخ بلاکرنای باقی مانده است به جز بخش هایی از زیرساخت ها و بقایای اندکی از بناها که در زیر ساختارهای مدرن پنهان شده اند. کاخ پورفیروجنیتوس که در نزدیکی بلاکرنای قرار دارد گاهی به عنوان بخشی از این مجموعه بزرگتر در نظر گرفته می شود اما اغلب به عنوان یک کاخ مجزا در دوره پایانی امپراتوری شناخته می شود.

کاخ دافنه

کاخ دافنه یکی از قدیمی ترین و مهم ترین بخش های مجموعه عظیم کاخ بزرگ قسطنطنیه بود که در نزدیکی هیپودروم واقع شده بود. این بخش از کاخ بزرگ احتمالاً در دوره اولیه بیزانس شاید حتی پیش از ساخت کاخ بزرگ توسط کنستانتین یا در زمان او بنیان نهاده شد و به عنوان یکی از اقامتگاه های اصلی امپراتوری برای قرن ها مورد استفاده قرار گرفت. نام «دافنه» ممکن است به باغ ها یا فضاهای سبزی در اطراف آن اشاره داشته باشد. این بخش از کاخ شامل آپارتمان های خصوصی امپراتور تالارهای پذیرایی و احتمالاً دسترسی مستقیم به هیپودروم برای شرکت در مسابقات و مراسم عمومی بود. کاوش های باستان شناسی در محل کاخ بزرگ به ویژه در نزدیکی هیپودروم بقایایی از کاخ دافنه را آشکار کرده است از جمله بخشی از راهروی ورودی و شاید بقایایی از اتاق ارغوانی (Porphyra) که نوزادان سلطنتی در آن متولد می شدند و به آن ها لقب «پورفیروجنیتوس» داده می شد. مانند بخش اعظم کاخ بزرگ کاخ دافنه نیز در طول زمان تخریب شده و بقایای آن اکنون عمدتاً در زیر لایه های شهر مدرن قرار دارند و برخی از یافته های آن در موزه ها نگهداری می شوند. این کاخ نقش مهمی در تشریفات و زندگی روزمره امپراتوران اولیه و میانی بیزانس ایفا می کرد.

کاخ بوکولیون کجاست؟

کاخ بوکولیون در استانبول در بخش اروپایی شهر در منطقه فاتح و در امتداد خط ساحلی دریای مرمره نزدیک بنای کوچوک ایاصوفیه قرار دارد.

قدمت کاخ بوکولیون چقدر است؟

بنای اولیه کاخ بوکولیون در قرن پنجم میلادی ساخته شده است بنابراین قدمت آن به بیش از 1500 سال پیش و دوران امپراتوری بیزانس بازمی گردد.

چه کسی کاخ بوکولیون را بنا کرد؟

کاخ بوکولیون به دستور امپراتور تئودوسیوس دوم در قرن پنجم میلادی ساخته شد و بعدها توسط امپراتوران دیگر گسترش یافت.

معنای نام بوکولیون چیست؟

نام «بوکولیون» از واژه های یونانی «بو» (گاو نر) و «کولیون» (شیر) گرفته شده و احتمالاً به مجسمه هایی از این حیوانات در کاخ اشاره دارد.

آیا امکان بازدید از کاخ بوکولیون وجود دارد؟

بقایای کاخ بوکولیون به صورت ویرانه در کنار ساحل قابل مشاهده هستند و یک سایت رسمی با ورودی و ساعات بازدید مشخص نیست؛ بازدید از بیرون آزاد است.