نقش اخلاق و فلسفه محیط زیست در جوامع امروزی

در یک پژوهش بررسی شد؛

یافته های این پژوهش نشان می دهد امروزه وخامت بحران های محیط زیستی تا حدی است که حیات انسان و سایر موجودات بر کره خاکی را به مخاطره انداخته است.

به گزارش گروه پژوهش خبرگزاری علم و فناوری سفیر افلاک، اخلاق زیست محیطی شاخه جدیدی از مبحث اخلاق فلسفی است و درخصوص روابط اخلاقی بین انسان ها و دنیای پیرامون آنها بحث می کند. نسرین قصابی در پژوهشی با عنوان «نقش اخلاق و فلسفه محیط زیست در جوامع امروزی» به تحلیل و بررسی این موضوع پرداخته است.

در این پژوهش آمده است: با توجه به گستره علم اخلاق که مشتمل بر رابطه انسان با خود، خدا، دیگران و طبیعت است، و یا از نگاه دیگر اخلاق بندگی، فردی اجتماعی و خانواده است. این مقاله که موضوعش اخلاق محیط زیست است جایگاه خود را پیدا می کند که زیرمجموعه اخلاق اجتماعی و رابطه ی انسان با محیط است، زیرا به بررسی رابطه اخلاقی فرد با سایر انسان ها و موجودات می پردازد.

قصابی با اشاره به اینکه ادیان الهی و مکاتب اخلاقی و علمی همواره تلاش کرده اند تا راه صحیح استفاده از طبیعت و تعامل اخلاقی صحیح با موجودات را برای رشد انسان بیان نمایند؛ می نویسد: از آنجا که خداوند خالق و مالک و هادی خلقت است برای رشد هر موجودی، ظرفیت و مسیر مشخصی را در نظر دارد، لذا باید شیوه بهره مندی از مواهب الهی را در رهنمود های وحیانی جستجو کرد.

* مولفه های زیست محیطی در جهان

وی می افزاید: طبق قانون الهی، انسان اشرف مخلوقات و توان تسخیر موجودات را دارد، ولی متاسفانه در اثر نادانی و هواپرستی در حال نابود کردن طبیعت است. عواقب زیانبار بهره برداری بی رویه از طبیعت و پیدایش انواع آلاینده ها در محیط زیست، پیشرفت و توسعه بدون برنامه ریزی همه جانبه که با تخریب وآلودگی محیط زیست همراه است، نگاه جهانی به مولفه های زیست محیطی در جهان، وضعیت مخاطره آمیزی را نشان می دهد.

از نظر این پژوهشگر ضرورت تدوین اصول اخلاق زیست محیطی که نظر بر آرمان های اخلاقی الهی داشته باشد و در عین حال توسعه و بهبود زندگی مادی را نیز در برگیرد، جدی تر از هر زمان دیگر است، زیرا یکی از مسایل مهمی که در سال های اخیر مورد توجه اندیشمندان و صاحبنظران قرار گرفته است این است که باتوجه صرف هزینه های گزاف جهت پروژه های محیط زیستی، نتایج رضایت بخش و قابل قبولی حاصل نمی شود.

از نظر قصابی این مساله متفکران و اندیشمندان را به این فکر هدایت کرد که حل مسایل محیط زیستی جدای از امور فنی و تخصصی زیستی، نیازمند رویکرد و شیوه جدیدی شامل رویکرد های جامعه شناختی، اخلاقی، فلسفی و… است. چنین مجموعه ای ازاصول و مبانی نمی تواند به نحو جامع توسط فرد یک یا گروه تدوین گردد، زیرا نیازمند مبانی هستی شناسی و انسان شناسی برگرفته از منبعی فرای طبیعت آموزه های و حیانی است.

* مکاتب اخلاق محیط زیست

از نظر این پژوهش اخلاق محیط زیست، راه استفاده صحیح از طبیعت و کنترل مصرف را به ما نشان می دهد و می آموزد که چگونه با احترام گذاشتن و محبت کردن به طبیعت به عنوان آفریده ی شگرف خدا می توانیم از منابع طبیعی آن در حد نیاز معقول بهره مند شویم و در مسیر آباد ساختن آن گام برداریم.

این پژوهش در پی آشنا کردن متخصصان محیط زیست با دیدگاه های مختلف اخلاق و فلسفه محیط زیست در جوامع امروز است.

در این مقاله به بیان مکاتب اخلاق زیست محیطی از قبیل مکتب انسان مدارانه و خداباورانه پرداخته می شود. محیط زیست عبارت است از همه چیز هایی که در اطراف ما وجود دارند و روی آنها تاثیر می گذاریم وآن ها نیز ما را متاثر می سازند و شامل محیط طبیعی، محیط مصنوعی و محیط اجتماعی است.

مقاله حاضر با روش توصیفی – تحلیلی با این هدف تهیه شده است که با طرح ضرورت اخلاق زیست محیطی، مهم ترین دیدگاه های موجود در این رابطه معرفی شوند و ضمن طرح اهمیت اخلاق و نیز ادیان در تبیین اخلاق زیست محیطی، رهیافتی مناسب برای این منظور از دید اخلاقی و اسلامی ارایه گردد و در نهایت به ضرورت نقش اخلاق در محیط زیست جوامع امروزی پی برد.

* وخامت بحران های محیط زیستی

یافته های این پژوهش نشان می دهد امروزه وخامت بحران های محیط زیستی تا حدی است که حیات انسان و سایر موجودات بر کره خاکی را به مخاطره انداخته است. از این رو تبیین اخلاق محیط زیستی براساس مفهوم اخلاق و خداباوری می تواند رهیافت فراگیرتری نسبت به، تعامل انسان با محیط زیست طبیعی فراهم آورد. به این ترتیب، مفهوم یگانگی انسان و طبیعت، که برای حفاظت محیط زیست ضرورت دانسته می شود، در چارچوبی جامع تر ترسیم می گردد.

نویسنده مقاله در ادامه بر این تاکید دارد که برای حفاظت از محیط زیست، نحوه رفتار انسان با طبیعت و روش زندگی وی باید تغییر یابد. از این رو، تنظیم مجموعه رفتار هایی را به عنوان راهنمای تعامل انسان با طبیعت، ضروری می داند.

از منظر این پژوهش در این راستا، علم اخلاق که با توجه به نظام ارزش ها به تبیین باید ها و نباید ها و درستی و نادرستی رفتار های انسان می پردازد، در قالب اخلاق زیست محیطی و به منظور تبیین رفتار های انسان با طبیعت، بسط یافته است.

* وظیفه اخلاق زیست محیطی

نتایج این پژوهش نشان می دهد که وظیفه اخلاق زیست محیطی، تعیین اصول و معیار هایی است که بر روابط انسان با طبیعت به منظور ممانعت از آسیب رساندن به طبیعت و حفاظت از آن، حاکم باشند. این اصول با ایجاد بازدارنده های درونی اخلاقی، به دنبال تصحیح رفتار نادرست انسان با طبیعت هستند.

از منظر دین و اخلاق می توان به اصولی در این رابطه اشاره کرد، که مهمترین آنها از این قرارند: عدالت در محیط زیست، آبادی محیط زیست مصنوعی، دعوت به حفاظت از محیط زیست، بررسی اثرات زیست محیطی طرح های توسعه، جلوگیری از تخریب و آلودگی محیط زیست، مصرف بهینه، بهداشت محیط، بهداشت آب، بهداشت هوا، بهداشت صدا، بهداشت زمین، بهداشت زباله، ایجاد سیستم بازیافت، توسعه فضای سبز و اجرای پیمان های ملی و بین المللی.