دادخواست صدور اجراییه چک

دادخواست صدور اجراییه چک، راهکاری قانونی است که به دارنده چک برگشتی امکان می دهد تا بدون نیاز به طی کردن مراحل طولانی دادرسی، به سرعت و مستقیماً وجه چک خود را وصول کند. این فرآیند بر پایه ماده ۲۳ قانون صدور چک (اصلاحات ۱۳۹۷) استوار است و مزایای قابل توجهی نسبت به سایر روش های مطالبه وجه چک دارد.

چک به عنوان یکی از مهم ترین اسناد تجاری در مبادلات اقتصادی کشور، نقش حیاتی ایفا می کند. سرعت، سهولت و اعتبار ذاتی چک، آن را به ابزاری محبوب برای تسویه حساب ها تبدیل کرده است. با این حال، همانند هر ابزار مالی دیگری، استفاده نادرست یا عدم توانایی در پرداخت وجه چک می تواند چالش هایی را برای دارنده آن ایجاد کند. در گذشته، وصول مطالبات ناشی از چک های برگشتی غالباً مستلزم طی کردن فرآیندهای حقوقی پیچیده و زمان بر بود که موجب تحمیل هزینه های گزاف و فرسودگی دارنده چک می شد.

با تصویب و اجرای ماده ۲۳ قانون صدور چک در سال ۱۳۹۷، تحولی اساسی در نحوه وصول مطالبات از طریق چک های برگشتی ایجاد شد. این ماده قانونی، مسیر جدیدی را تحت عنوان درخواست صدور اجراییه مستقیم چک پیش روی دارندگان چک های صیادی قرار داد. هدف اصلی این تغییر، تسریع و تسهیل فرآیند احقاق حق و کاهش بار سنگین دعاوی از سیستم قضایی بود. این مقاله با رویکردی تخصصی و در عین حال قابل فهم برای عموم، به بررسی جامع فرآیند دادخواست صدور اجراییه چک، از شرایط اولیه تا مراحل عملی و نکات حقوقی کلیدی آن می پردازد تا هر دارنده چک با آگاهی کامل بتواند حقوق خود را پیگیری نماید.

آشنایی با چک و انواع آن در نظام حقوقی ایران

برای درک صحیح فرآیند صدور اجراییه چک، ابتدا باید با ماهیت حقوقی چک و انواع رایج آن در نظام بانکی و قضایی ایران آشنا شویم. چک، سندی است که به موجب آن، صادرکننده به بانک دستور می دهد مبلغ معینی را در وجه یا به حواله کرد شخص معین یا حامل، از حساب خود پرداخت کند. این سند، علاوه بر کارکرد تجاری، در زمره اسناد لازم الاجرا نیز قرار می گیرد؛ به این معنا که دارنده آن در شرایطی می تواند بدون نیاز به حکم دادگاه، مستقیماً از طریق مراجع قانونی اقدام به وصول وجه آن نماید.

تفاوت چک صیادی و چک قدیمی و اهمیت آن

یکی از مهم ترین تحولات در قوانین مربوط به چک، معرفی چک صیادی و تمایز آن با چک قدیمی است. چک های قدیمی، صرفاً برگه هایی بودند که توسط بانک ها صادر می شدند و امکان سوءاستفاده، نظیر صدور چک های بلامحل متعدد، در آن ها بیشتر بود. در مقابل، چک های صیادی با هدف افزایش اعتبار و کاهش جرایم مرتبط با چک طراحی و به مرحله اجرا درآمدند.

چک صیادی، برگه های چکی است که دارای یک کد ۱۶ رقمی یکتا (کد صیادی) بوده و اطلاعات آن باید قبل از صدور، توسط صادرکننده در سامانه صیاد بانک مرکزی ثبت شود. این ثبت، شامل مشخصات صادرکننده، گیرنده، مبلغ و تاریخ چک است. این ویژگی، شفافیت را به شدت افزایش داده و امکان رهگیری چک را فراهم می آورد. تفاوت اساسی این دو نوع چک در فرآیند صدور اجراییه این است که ماده ۲۳ قانون صدور چک، صرفاً ناظر بر چک های صیادی ثبت شده در سامانه صیاد است. بنابراین، دارندگان چک های قدیمی برای وصول وجه خود باید از سایر روش های حقوقی (نظیر دادخواست مطالبه وجه) یا کیفری (در صورت احراز شرایط) اقدام کنند.

اهمیت گواهی عدم پرداخت و کد رهگیری

گواهی عدم پرداخت یا همان برگشتی چک، سندی است که بانک محال علیه (بانکی که چک بر عهده آن صادر شده) در صورت عدم وجود موجودی کافی در حساب صادرکننده، صادر می کند. این گواهی، شرط لازم برای هرگونه اقدام حقوقی یا کیفری علیه صادرکننده چک است. در مورد چک های صیادی، علاوه بر گواهی عدم پرداخت، بانک موظف است کد رهگیری نیز ارائه دهد. این کد، تأییدکننده ثبت برگشت چک در سامانه یکپارچه بانک مرکزی است و یکی از مدارک ضروری برای درخواست صدور اجراییه مستقیم محسوب می شود. بدون گواهی عدم پرداخت دارای کد رهگیری، فرآیند اجراییه مستقیم چک قابل پیگیری نخواهد بود.

ماده ۲۳ قانون صدور چک: تحولی در وصول مطالبات

ماده ۲۳ قانون صدور چک، اصلاحی مصوب سال ۱۳۹۷، یکی از مهم ترین تغییرات در حقوق بانکی و تجاری ایران به شمار می رود. این ماده، با هدف کاهش فرآیندهای طولانی و پیچیده قضایی و تسریع در احقاق حقوق دارندگان چک، امکان درخواست صدور اجراییه مستقیم را برای چک های صیادی فراهم آورده است.

مفهوم و هدف ماده ۲۳

بر اساس ماده ۲۳ قانون صدور چک، دارنده چک صیادی که گواهی عدم پرداخت آن توسط بانک صادر شده و اطلاعات آن در سامانه صیاد به درستی ثبت شده باشد، می تواند بدون نیاز به طرح دعوای حقوقی در دادگاه و اخذ حکم قطعی، مستقیماً از طریق مراجع قضایی (دادگاه صالح) درخواست صدور اجراییه کند. هدف اصلی این ماده، تسریع و تسهیل وصول وجه چک است. این رویکرد، در واقع اعتبار و لازم الاجرا بودن چک را به حداکثر رسانده و مسیر احقاق حق را برای دارنده آن کوتاه تر می کند.

مزایای اصلی استفاده از این ماده نسبت به دعاوی حقوقی و کیفری

استفاده از ماده ۲۳ دارای مزایای قابل توجهی است که آن را از سایر روش های مطالبه وجه چک متمایز می کند:

1. سرعت بالا: مهم ترین مزیت، کاهش چشمگیر زمان لازم برای وصول وجه چک است. در روش های عادی حقوقی، پس از طرح دعوا، باید مراحل دادرسی، صدور حکم بدوی، تجدیدنظر و در نهایت درخواست صدور اجراییه طی شود که می تواند سال ها به طول انجامد. اما در این روش، پس از ثبت دادخواست، مستقیماً دستور صدور اجراییه صادر می شود.
2. کاهش هزینه ها: از آنجا که نیاز به طرح دعوای کامل حقوقی نیست، هزینه های دادرسی نیز به مراتب کمتر خواهد بود.
3. کاهش پیچیدگی: فرآیند قضایی ساده تر و سرراست تر است. دارنده چک کمتر با چالش های شکلی و ماهوی دعاوی حقوقی روبرو می شود.
4. اثر فوری بر اموال: با صدور اجراییه، امکان توقیف اموال صادرکننده چک به سرعت فراهم می شود که فشار بیشتری برای پرداخت ایجاد می کند.
5. کاهش بار قضایی: این ماده به کاهش حجم پرونده های دادگستری کمک کرده و منابع قضایی را به سمت رسیدگی به پرونده های پیچیده تر هدایت می کند.

شرایط لازم برای استفاده از امتیازات ماده ۲۳

برای بهره مندی از تسهیلات ماده ۲۳، رعایت شرایط خاصی الزامی است:

• چک باید از نوع صیادی باشد.
• چک باید در سامانه صیاد ثبت شده باشد و اطلاعات آن صحیح باشد.
• گواهی عدم پرداخت (برگشتی) از بانک محال علیه دریافت شده باشد.
• گواهی عدم پرداخت باید دارای کد رهگیری باشد.
• مدت زمان قانونی برای اقدام، از تاریخ صدور گواهی عدم پرداخت، منقضی نشده باشد.
• وجه چک نباید در دادگاه یا جای دیگری وصول شده باشد و چک نباید مشمول مواردی نظیر تضمین یا مشروط بودن باشد که این موارد در این فرآیند قابل رسیدگی نیستند.

شرایط و ضوابط اساسی برای درخواست صدور اجراییه چک

اقدام برای صدور اجراییه چک طبق ماده ۲۳ قانون صدور چک، مستلزم رعایت دقیق برخی شرایط و ضوابط است که به دو دسته کلی شرایط مربوط به چک و شرایط مربوط به دارنده چک تقسیم می شوند. عدم رعایت هر یک از این موارد می تواند منجر به رد دادخواست و طولانی شدن فرآیند وصول مطالبات شود.

الف) شرایط مربوط به چک

۱. چک باید صیادی باشد و در سامانه صیاد ثبت شده باشد

همانطور که پیشتر اشاره شد، محور اصلی ماده ۲۳، چک های صیادی هستند. این به معنای آن است که چک باید از دسته چک های جدید دارای کد ۱۶ رقمی صیادی باشد. علاوه بر این، تمامی اطلاعات مربوط به چک (شامل مبلغ، تاریخ، مشخصات صادرکننده و گیرنده) باید توسط صادرکننده در سامانه یکپارچه صیاد بانک مرکزی ثبت شده و تأیید گردیده باشد. استعلام کد رهگیری چک و اطمینان از ثبت آن قبل از اقدام، بسیار حائز اهمیت است.

۲. داشتن گواهی عدم پرداخت از بانک محال علیه با ذکر کد رهگیری

پس از مراجعه به بانک و عدم امکان وصول وجه چک، بانک محال علیه موظف است گواهی عدم پرداخت صادر کند. این گواهی باید صریحاً دلیل برگشت خوردن چک (مانند کسر موجودی، عدم تطابق امضا و غیره) را ذکر کند. نکته کلیدی اینجاست که برای چک های صیادی، این گواهی باید شامل کد رهگیری باشد. این کد رهگیری، تأیید می کند که اطلاعات مربوط به برگشت چک در سامانه بانک مرکزی ثبت شده است و بدون آن، درخواست صدور اجراییه مطابق ماده ۲۳ ممکن نخواهد بود.

۳. مهلت قانونی اقدام

برای استفاده از امتیازات ماده ۲۳، دارنده چک باید در مهلت قانونی اقدام کند. این مهلت تا یک سال و پنج ماه از تاریخ صدور گواهی عدم پرداخت است. به عبارت دیگر، دارنده چک باید ظرف یک سال از تاریخ برگشت چک، برای دریافت گواهی عدم پرداخت اقدام کرده باشد و سپس ظرف پنج ماه از تاریخ صدور گواهی، دادخواست صدور اجراییه را به مراجع قضایی تسلیم نماید. در صورت انقضای این مهلت، امکان استفاده از فرآیند اجراییه مستقیم از بین رفته و دارنده مجبور به طرح دعوای حقوقی عادی خواهد بود.

ب) شرایط مربوط به دارنده چک

۱. دارنده قانونی چک

شخصی که درخواست صدور اجراییه را مطرح می کند، باید دارنده قانونی چک باشد. این بدان معناست که یا چک در وجه او صادر شده باشد، یا به او ظهرنویسی (انتقال) شده باشد. در صورتی که چک به صورت حامل صادر شده باشد، هر کسی که چک را در دست دارد و آن را به بانک ارائه کرده، دارنده قانونی محسوب می شود. در مورد چک هایی که انتقال یافته اند، تسلسل ایادی (پشت نویسی های متوالی) باید مشخص و بدون نقص باشد.

۲. عدم گذشت مهلت های قانونی

علاوه بر مهلت یک سال و پنج ماهه برای خود چک، دارنده نیز باید اطمینان حاصل کند که تمامی اقدامات لازم در مهلت های مقرر انجام شده است. این شامل مراجعه به بانک برای دریافت گواهی عدم پرداخت در مهلت قانونی (معمولاً ۱۵ روز برای چک های داخل یک شهر، ۴۵ روز برای شهرهای مختلف و ۴ ماه برای چک های خارج از کشور) و همچنین ثبت دادخواست در مهلت مذکور می شود.

رعایت دقیق این شرایط، تضمین کننده موفقیت در فرآیند درخواست صدور اجراییه چک خواهد بود و از اتلاف وقت و منابع جلوگیری می کند. در صورت وجود هرگونه تردید در مورد احراز این شرایط، مشاوره با وکیل یا کارشناس حقوقی متخصص در امور چک توصیه می شود.

مراحل گام به گام تنظیم و ثبت دادخواست صدور اجراییه چک

فرآیند درخواست صدور اجراییه چک، با وجود سادگی نسبی نسبت به دعاوی حقوقی عادی، نیازمند دقت و رعایت مراحل خاصی است. دنبال کردن گام های زیر به دارنده چک کمک می کند تا با اطمینان خاطر و بدون خطا، دادخواست خود را تنظیم و ثبت کند.

گام ۱: دریافت گواهی عدم پرداخت معتبر

اولین و ضروری ترین گام، اخذ گواهی عدم پرداخت از بانک محال علیه است. بدون این گواهی، هیچ اقدامی برای صدور اجراییه امکان پذیر نیست.

نکات کلیدی در مورد گواهی عدم پرداخت:

• مهر و امضا: گواهی باید دارای مهر و امضای رسمی بانک باشد.
• کد رهگیری: برای چک های صیادی، وجود کد رهگیری ۱۶ رقمی الزامی است. این کد، سندیت گواهی را در سامانه یکپارچه بانکی تأیید می کند.
• زمان: گواهی باید حداکثر ظرف ۶ ماه از تاریخ صدور چک (برای اقدام حقوقی) و یا ظرف یک سال از تاریخ صدور گواهی عدم پرداخت (برای اقدام اجراییه مستقیم) صادر شده باشد. مهلت ارائه چک به بانک ۱۵ روز برای چک های همان شهر و ۴۵ روز برای شهرهای مختلف است.

مدارک لازم برای دریافت گواهی از بانک:

برای دریافت گواهی عدم پرداخت، دارنده چک باید اصل چک برگشت خورده و کارت ملی خود را به شعبه بانکی که چک بر عهده آن صادر شده، ارائه دهد.

گام ۲: آماده سازی مدارک مورد نیاز

پس از دریافت گواهی عدم پرداخت، نوبت به آماده سازی سایر مدارک برای تنظیم و ثبت دادخواست می رسد:

• اصل و کپی چک: اصل چک برای ارائه به مراجع قضایی ضروری است، اما یک کپی واضح از آن نیز برای پیوست به دادخواست لازم است.
• اصل و کپی گواهی عدم پرداخت: همانند چک، اصل گواهی و یک کپی از آن را آماده کنید. اطمینان حاصل کنید که کد رهگیری روی آن خوانا و واضح است.
• کارت ملی دارنده چک (وکیل در صورت وجود): کپی کارت ملی خواهان (دارنده چک) یا وکیل قانونی او ضروری است.
• سایر مدارک اثباتی (در صورت نیاز): در موارد خاص، ممکن است مدارکی نظیر سند انتقال چک (اگر چک به شما ظهرنویسی شده باشد)، وکالت نامه (در صورت وجود وکیل) یا هر سند دیگری که مالکیت شما بر چک را اثبات می کند، لازم باشد.

گام ۳: تنظیم دادخواست صدور اجراییه (دقت در نگارش خواسته)

این گام، یکی از حساس ترین مراحل است. دادخواست باید به صورت دقیق و با رعایت فرمت های قانونی تنظیم شود. فرم های چاپی دادخواست در دفاتر خدمات الکترونیک قضایی موجود است، اما آشنایی با محتوای آن ضروری است.

معرفی دقیق خواهان و خوانده:

مشخصات کامل خواهان (نام، نام خانوادگی، کد ملی، آدرس دقیق، شماره تماس) و خوانده (نام، نام خانوادگی، کد ملی صادرکننده چک، آدرس دقیق) باید به صورت کامل و بدون نقص درج شود. عدم صحت در آدرس خوانده می تواند موجب اطاله فرآیند شود.

خواسته دادخواست:

این بخش بسیار حیاتی است و نیازمند دقت فراوان است. خواسته دادخواست در اجراییه مستقیم چک، فقط و فقط مطالبه وجه چک، خسارات دادرسی (شامل هزینه دادرسی، ابطال تمبر و …) و حق الوکاله وکیل (در صورت استفاده از وکیل) است.

هشدار مهم: توضیح جامع و دقیق در مورد عدم امکان مطالبه خسارت تأخیر تأدیه در این نوع دادخواست و دلیل حقوقی آن. در فرآیند اجراییه مستقیم بر اساس ماده ۲۳ قانون صدور چک، امکان مطالبه مستقیم خسارت تأخیر تأدیه وجود ندارد. دلیل آن این است که این فرآیند یک مسیر اجرایی و غیرترافعی است و ماهیت آن با رسیدگی به دعوای مطالبه خسارت تأخیر تأدیه که نیازمند رسیدگی قضایی و احراز شرایط است، سازگاری ندارد. مطالبه خسارت تأخیر تأدیه می بایست از طریق دادخواست جداگانه ای با عنوان مطالبه خسارت تأخیر تأدیه و به موازات یا پس از فرآیند اجراییه چک به دادگاه صالح ارائه شود. در صورت درج این خواسته در دادخواست اجراییه، ممکن است دادخواست شما رد شده یا با ایراد مواجه شود.

دلایل و منضمات:

در این بخش، به مدارکی که پیوست دادخواست شده اند اشاره می شود، شامل رونوشت (کپی برابر اصل) چک و رونوشت گواهی عدم پرداخت دارای کد رهگیری.

شرح مختصر دادخواست:

در این قسمت، به اختصار و با ذکر جزئیات ضروری، توضیح داده می شود که خوانده یک فقره چک صیادی را صادر کرده که برگشت خورده و به رغم مراجعات مکرر، وجه آن پرداخت نشده است. سپس با استناد به ماده ۲۳ قانون صدور چک، درخواست صدور اجراییه و سایر خواسته های مجاز مطرح می شود.

گام ۴: ثبت دادخواست از طریق دفاتر خدمات الکترونیک قضایی

پس از تنظیم دقیق دادخواست و آماده سازی مدارک، باید به یکی از دفاتر خدمات الکترونیک قضایی مراجعه کرده و دادخواست را ثبت کنید.

نحوه انتخاب مرجع صالح:

مرجع صالح برای رسیدگی به دادخواست صدور اجراییه چک، دادگاه عمومی حقوقی است. از نظر صلاحیت محلی، دادخواست می تواند در یکی از دادگاه های زیر ثبت شود:

• دادگاه محل اقامت خوانده (صادرکننده چک).
• دادگاه محل صدور چک.
• دادگاه محل برگشت چک (محل شعبه بانکی که گواهی عدم پرداخت را صادر کرده است).

اغلب، انتخاب دادگاه محل اقامت خوانده یا محل برگشت چک مرسوم تر است.

محاسبه و پرداخت هزینه های دادرسی:

هزینه های دادرسی شامل ابطال تمبر و سایر تعرفه های قانونی است که توسط دفتر خدمات الکترونیک قضایی محاسبه و از طریق کارت بانکی پرداخت می شود. مبلغ آن بر اساس ارزش خواسته (وجه چک) تعیین می گردد.

اهمیت دقت در ورود اطلاعات:

کارشناس دفتر خدمات الکترونیک قضایی اطلاعات شما را در سامانه ثبت می کند. اطمینان حاصل کنید که تمامی اطلاعات وارد شده، به خصوص شماره پرونده، شماره دادخواست، مشخصات طرفین و خواسته، کاملاً صحیح و مطابق با آنچه شما در دادخواست خود آماده کرده اید، باشد. هرگونه اشتباه در این مرحله می تواند روند پیگیری را مختل کند.

فرآیند پس از ثبت دادخواست: از دادگاه تا توقیف اموال

پس از تنظیم و ثبت دادخواست صدور اجراییه چک در دفاتر خدمات الکترونیک قضایی، پرونده به دادگاه صالح ارجاع می شود و مراحل اجرایی آن آغاز می گردد. این بخش شامل بررسی دادخواست، صدور دستور اجرا، ابلاغ به صادرکننده و نهایتاً امکان توقیف اموال وی برای وصول مطالبات است.

بررسی دادخواست توسط مرجع قضایی

دادخواست ثبت شده به شعبه دادگاه عمومی حقوقی ارجاع داده می شود. در این مرحله، قاضی شعبه دادخواست و مدارک پیوست (اصل چک و گواهی عدم پرداخت دارای کد رهگیری) را به دقت بررسی می کند تا از احراز تمامی شرایط قانونی ماده ۲۳ قانون صدور چک اطمینان حاصل کند. این بررسی شامل موارد زیر است:

• احراز صیادی بودن چک و ثبت آن در سامانه صیاد.
• صحت گواهی عدم پرداخت و وجود کد رهگیری.
• رعایت مهلت های قانونی برای ارائه چک و ثبت دادخواست.
• صحت نگارش خواسته (فقط مطالبه وجه چک و خسارات دادرسی).

در صورت کامل بودن و رعایت تمامی شرایط، قاضی دستور صدور اجراییه را صادر خواهد کرد.

صدور دستور اجرای دادخواست و ابلاغ آن به صادرکننده

پس از تأیید دادخواست، دادگاه دستور اجرای آن را صادر می کند. این دستور به صورت رسمی به صادرکننده چک (خوانده) ابلاغ می شود. ابلاغیه شامل اطلاعات مربوط به چک، مبلغ مورد مطالبه و مهلت قانونی برای پرداخت یا معرفی اموال است. ابلاغ معمولاً از طریق سامانه ثنا و به آدرس الکترونیکی ثبت شده صادرکننده انجام می پذیرد.

مهلت ۱۰ روزه برای صادرکننده جهت پرداخت یا معرفی اموال

از تاریخ ابلاغ اجراییه به صادرکننده چک، وی مهلت ۱۰ روزه دارد تا یکی از اقدامات زیر را انجام دهد:

• پرداخت وجه چک: صادرکننده می تواند ظرف این مهلت، وجه چک و خسارات دادرسی را به دارنده پرداخت کند.
• معرفی اموال: در صورتی که قادر به پرداخت نقدی نباشد، می تواند اموال خود را معادل مبلغ چک به دادگاه معرفی کند تا از محل آن ها مطالبات دارنده وصول شود.
• اعتراض به اجراییه: در برخی موارد خاص، صادرکننده ممکن است ادعایی نسبت به بطلان اجراییه یا عدم صحت آن داشته باشد و ظرف این مهلت اعتراض خود را مطرح کند. البته، موارد اعتراض محدود هستند و صرف انکار دین یا ادعای پرداخت بدون دلیل محکم، منجر به توقف عملیات اجرایی نمی شود.

عدم اقدام در این مهلت ۱۰ روزه، به دارنده چک اجازه می دهد تا برای توقیف اموال صادرکننده اقدام کند.

چگونگی درخواست توقیف اموال (معرفی اموال، استعلام دارایی ها)

اگر صادرکننده چک ظرف مهلت ۱۰ روزه وجه را پرداخت نکند یا اموالی معرفی نکند، دارنده چک می تواند درخواست توقیف اموال او را مطرح کند. این مرحله به دو شیوه اصلی امکان پذیر است:

1. معرفی اموال توسط دارنده: دارنده چک می تواند با شناسایی و معرفی اموالی از صادرکننده (نظیر ملک، خودرو، حساب بانکی و غیره) به دادگاه، درخواست توقیف آن ها را داشته باشد. در این صورت، دادگاه دستور توقیف را صادر و به اداره ثبت یا بانک مربوطه ابلاغ می کند.
2. درخواست استعلام دارایی ها: در صورتی که دارنده چک از اموال صادرکننده اطلاع دقیقی نداشته باشد، می تواند از دادگاه درخواست کند تا از مراجع ذی صلاح (نظیر اداره ثبت اسناد و املاک برای املاک، راهنمایی و رانندگی برای خودرو، بانک مرکزی برای حساب های بانکی و سازمان بورس برای سهام) استعلام دارایی های صادرکننده را بگیرد. پس از شناسایی اموال، دارنده می تواند درخواست توقیف آن ها را ارائه دهد.

توجه داشته باشید که توقیف اموال باید به میزان وجه چک و خسارات دادرسی باشد و مازاد بر آن امکان پذیر نیست.

نقش وکیل در پیگیری مراحل پس از صدور اجراییه

پیگیری مراحل پس از صدور اجراییه، به خصوص در بخش شناسایی و توقیف اموال، می تواند پیچیدگی های خاص خود را داشته باشد. وکیل متخصص در این زمینه می تواند با دانش حقوقی و تجربه خود، به سرعت و با کارآمدی بیشتری این مراحل را پیگیری کند. از جمله وظایف وکیل در این مرحله می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• بررسی صحت ابلاغیه ها.
• شناسایی راه های قانونی برای کشف اموال صادرکننده.
• تنظیم درخواست های توقیف اموال به صورت صحیح و قانونی.
• حضور در جلسات مرتبط و دفاع از حقوق موکل.
• اجرای دستورات قضایی و هماهنگی با مراجع ذی ربط.

استفاده از وکیل در این مرحله می تواند به دارنده چک در صرفه جویی زمان و تضمین احقاق کامل حقوقش کمک شایانی کند.

نمونه دادخواست صدور اجراییه چک (با نکات تکمیلی)

تنظیم صحیح دادخواست، کلید اصلی شروع فرآیند اجراییه مستقیم چک است. در این بخش، یک الگوی جامع و صحیح از دادخواست ارائه می شود که تمامی جزئیات لازم را در بر می گیرد. با این حال، تأکید بر این نکته ضروری است که هر مورد خاص می تواند ویژگی های منحصر به فرد خود را داشته باشد و بهتر است در صورت پیچیدگی، با یک متخصص حقوقی مشورت شود.

---

عنوان: دادخواست صدور اجراییه چک برگشتی (ماده ۲۳ قانون صدور چک)

خواهان:

• نام و نام خانوادگی: [نام کامل دارنده چک]
• کد ملی: [کد ملی دارنده چک]
• آدرس دقیق: [استان، شهر، خیابان، کوچه، پلاک، کد پستی]
• شماره تلفن همراه: [شماره تماس دارنده چک]

خوانده:

• نام و نام خانوادگی: [نام کامل صادرکننده چک]
• کد ملی: [کد ملی صادرکننده چک]
• آدرس دقیق: [استان، شهر، خیابان، کوچه، پلاک، کد پستی]
• شماره تلفن همراه: [شماره تماس صادرکننده چک (در صورت اطلاع)]

خواسته:

صدور اجراییه نسبت به وجه یک فقره چک صیادی به شماره استعلام صیادی [کد ۱۶ رقمی صیادی چک] و شماره سریال [شماره سریال روی برگه چک] به مبلغ [مبلغ چک به عدد] ریال و مطالبه تمامی مبلغ آن، به انضمام کلیه خسارات دادرسی از جمله هزینه دادرسی، ابطال تمبر و در صورت استفاده از وکیل، حق الوکاله وکیل.

دلایل و منضمات:

1. رونوشت (کپی برابر اصل) چک صیادی به شماره استعلام صیادی [کد ۱۶ رقمی صیادی] و شماره سریال [شماره سریال چک].
2. رونوشت (کپی برابر اصل) گواهی عدم پرداخت شماره [شماره گواهی عدم پرداخت] مورخ [تاریخ گواهی عدم پرداخت] صادره از بانک [نام بانک] شعبه [نام شعبه] دارای کد رهگیری [کد رهگیری].
3. کپی کارت ملی خواهان.
4. [در صورت وجود وکیل] وکالت نامه رسمی.

شرح دادخواست:

ریاست محترم دادگاه عمومی و انقلاب شهرستان [نام شهر دادگاه صالح]

با سلام و احترام،

به استحضار عالی می رساند؛ خوانده محترم، آقای/خانم [نام و نام خانوادگی خوانده]، یک فقره چک صیادی به شماره استعلام صیادی [کد ۱۶ رقمی صیادی چک] و شماره سریال [شماره سریال روی برگه چک] به تاریخ سررسید [تاریخ سررسید چک] و به مبلغ [مبلغ چک به عدد] ریال را از حساب جاری شماره [شماره حساب جاری صادرکننده] در بانک [نام بانک] شعبه [نام شعبه] در وجه اینجانب/موکل اینجانب صادر و تسلیم نموده اند. متأسفانه پس از مراجعه به بانک در تاریخ سررسید، به دلیل [دلیل برگشت چک، مثلاً کسری موجودی/عدم موجودی]، چک مذکور برگشت خورده و گواهی عدم پرداخت به شماره [شماره گواهی عدم پرداخت] مورخ [تاریخ گواهی عدم پرداخت] با کد رهگیری [کد رهگیری] از سوی بانک محال علیه صادر گردید. از آنجا که کلیه شرایط لازم برای درخواست صدور اجراییه مستقیم بر اساس ماده ۲۳ قانون صدور چک (اصلاحات ۱۳۹۷) از جمله صیادی بودن چک، ثبت در سامانه صیاد، وجود گواهی عدم پرداخت دارای کد رهگیری و عدم انقضای مهلت قانونی مهیا است، و با عنایت به اینکه تاکنون وجه چک پرداخت نشده است،

لذا با تقدیم این دادخواست، مستنداً به ماده ۲۳ قانون صدرالذکر، تقاضای صدور دستور اجراییه علیه خوانده مبنی بر مطالبه کامل وجه چک مذکور (مبلغ [مبلغ چک به عدد] ریال) به انضمام تمامی خسارات دادرسی شامل هزینه دادرسی و حق الوکاله وکیل (در صورت استفاده از وکیل) مورد استدعاست. ضمناً، در صورت عدم پرداخت وجه در مهلت مقرر قانونی پس از ابلاغ اجراییه، تقاضای توقیف اموال بلامعارض خوانده معادل مبلغ وجه چک و خسارات مربوطه، همزمان با ابلاغ اجراییه و در صورت عدم معرفی اموال، از طریق استعلام از مراجع ذی ربط نیز مورد درخواست می باشد.

با تشکر و احترام

نام و نام خانوادگی خواهان/وکیل خواهان

امضا و تاریخ

---

نکات حقوقی کلیدی و هشدارهای مهم

در فرآیند اجراییه چک، آگاهی از برخی نکات حقوقی و هشدارهای مهم می تواند از بروز اشتباهات جلوگیری کرده و به احقاق سریع تر و مؤثرتر حقوق دارنده کمک کند.

اهمیت رعایت مهلت های قانونی

پاسخ به موقع به ضرب الاجل های قانونی، از جمله ارکان اصلی موفقیت در این فرآیند است. مهلت ۱۵ یا ۴۵ روزه برای ارائه چک به بانک، و سپس مهلت یک سال و پنج ماهه برای ثبت دادخواست اجراییه از تاریخ گواهی عدم پرداخت، از اهمیت حیاتی برخوردارند. عدم رعایت این مهلت ها می تواند به طور کامل حق استفاده از فرآیند اجراییه مستقیم را سلب کرده و دارنده را مجبور به طی کردن مسیرهای طولانی تر و پرهزینه تر حقوقی کند.

ضرورت نگهداری اصل چک و گواهی عدم پرداخت

اصل چک و اصل گواهی عدم پرداخت، دو سند اصلی و غیر قابل جایگزین در تمامی مراحل اجراییه هستند. حتی پس از ثبت دادخواست و دریافت کپی برابر اصل، دارنده باید تا زمان وصول کامل مطالبات، از این اسناد به دقت نگهداری کند. در صورت نیاز به کارشناسی یا هر مرحله قضایی دیگر، ارائه اصل این اسناد الزامی است.

تفاوت خسارت دادرسی و خسارت تأخیر تأدیه (توضیح عمیق تر)

همانطور که پیشتر نیز تأکید شد، درک تفاوت میان این دو نوع خسارت برای تنظیم صحیح دادخواست اجراییه ضروری است:

1. خسارت دادرسی: این خسارت شامل تمامی هزینه هایی است که دارنده چک برای پیگیری حقوقی و اجرایی خود متحمل می شود. این موارد شامل هزینه ابطال تمبر دادخواست، هزینه های کارشناسی (در صورت لزوم)، هزینه دفتر خدمات الکترونیک قضایی و حق الوکاله وکیل است. مطالبه این نوع خسارت در دادخواست صدور اجراییه مستقیم چک، مجاز و قابل مطالبه است.
2. خسارت تأخیر تأدیه: این خسارت به معنای جبران ضرر و زیان ناشی از تأخیر در پرداخت دین (وجه چک) است. محاسبه آن بر اساس شاخص بانک مرکزی و از تاریخ سررسید چک انجام می شود. در فرآیند اجراییه مستقیم طبق ماده ۲۳ قانون صدور چک، امکان مطالبه مستقیم و همزمان خسارت تأخیر تأدیه وجود ندارد. برای مطالبه این خسارت، دارنده چک باید دادخواست جداگانه ای با عنوان مطالبه خسارت تأخیر تأدیه به دادگاه صالح تقدیم کند. این دادخواست می تواند به موازات یا پس از فرآیند اجراییه اصلی ثبت شود.

عدم تفکیک این دو در دادخواست اجراییه، موجب رد یا نقص آن خواهد شد.

نحوه شناسایی و معرفی اموال مدیون

پس از صدور اجراییه و عدم پرداخت وجه چک در مهلت مقرر، مهم ترین گام، شناسایی و معرفی اموال صادرکننده (مدیون) است. دارنده چک می تواند:

• به صورت شخصی: با تحقیق و رصد، اموال مدیون (مانند ملک، خودرو، حساب بانکی، سهام، حقوق و مزایا و…) را شناسایی و به دادگاه یا اجرای احکام معرفی کند.
• از طریق استعلام قضایی: با ارائه درخواست به دادگاه، از طریق سامانه های الکترونیکی قوه قضائیه، از مراجع ذی ربط (مانند اداره ثبت اسناد، بانک مرکزی، راهور، اداره دارایی) درخواست استعلام از اموال و دارایی های مدیون را کند.

دقت در معرفی اموال و اطمینان از تعلق آن به مدیون، از پیچیدگی های آتی جلوگیری می کند.

آیا برای چک های بابت تضمین می توان اجراییه گرفت؟

چک هایی که بابت تضمین انجام معامله یا تعهد صادر می شوند (چک تضمین)، معمولاً از شمول ماده ۲۳ قانون صدور چک خارج هستند و نمی توان برای آن ها اجراییه مستقیم گرفت. این چک ها ماهیت متفاوتی دارند و وصول وجه آن ها معمولاً مستلزم اثبات عدم ایفای تعهد اصلی و طرح دعوای حقوقی عادی است، چرا که نیاز به بررسی شرایط تحقق شرط و احراز تخلف از تعهد تضمین شده است که در ماهیت اجراییه مستقیم نمی گنجد. بنابراین، اگر چک شما بابت تضمین است، حتماً قبل از هر اقدامی با یک وکیل مشورت کنید.

نقش و زمان مناسب برای مشاوره با وکیل

مشاوره با وکیل متخصص، می تواند در تمامی مراحل فرآیند اجراییه چک، به خصوص در موارد پیچیده یا زمانی که دارنده از اطلاعات حقوقی کافی برخوردار نیست، بسیار مفید و راهگشا باشد. بهترین زمان برای مشاوره، حتی قبل از شروع هرگونه اقدامی است. وکیل می تواند در موارد زیر کمک کند:

• بررسی اولیه صحت و شرایط چک و گواهی عدم پرداخت.
• راهنمایی در تنظیم صحیح دادخواست و جلوگیری از اشتباهات رایج.
• انتخاب مرجع صالح و پیگیری دقیق مراحل اداری.
• شناسایی و توقیف اموال صادرکننده چک.
• پیگیری دادخواست جداگانه مطالبه خسارت تأخیر تأدیه (در صورت لزوم).
• پاسخگویی به اعتراضات احتمالی صادرکننده.

حضور یک وکیل متبحر، نه تنها به سرعت بخشیدن به فرآیند کمک می کند، بلکه از بروز خسارات احتمالی ناشی از اقدامات نادرست نیز جلوگیری می نماید.

نتیجه گیری

ماده ۲۳ قانون صدور چک و امکان درخواست صدور اجراییه مستقیم، تحولی شگرف در نظام حقوقی و بانکی ایران به شمار می رود که با هدف تسریع در احقاق حقوق دارندگان چک های برگشتی صیادی، طراحی و اجرا شده است. این راهکار، با حذف مراحل طولانی دادرسی، امکان وصول سریع تر مطالبات را فراهم می آورد و از این رو، آگاهی کامل از جزئیات و شرایط آن برای هر فردی که با چک سروکار دارد، ضروری است.

همانطور که در این مقاله به تفصیل شرح داده شد، از شرایط اولیه مربوط به نوع چک (صیادی بودن و ثبت در سامانه) و گواهی عدم پرداخت (دارای کد رهگیری) گرفته تا مراحل گام به گام تنظیم و ثبت دادخواست و پیگیری های پس از آن، هر مرحله نیازمند دقت و توجه ویژه ای است. تأکید بر عدم امکان مطالبه مستقیم خسارت تأخیر تأدیه در دادخواست اجراییه و لزوم تفکیک آن از خسارت دادرسی، نکته ای کلیدی است که عدم رعایت آن می تواند منجر به رد دادخواست شود.

در نهایت، با وجود سادگی نسبی این فرآیند نسبت به دعاوی حقوقی، پیچیدگی های قانونی و اداری همچنان وجود دارد. لذا، توصیه اکید می شود که در صورت بروز هرگونه ابهام یا نیاز به راهنمایی تخصصی، از مشاوره با وکلای مجرب در امور بانکی و اسناد تجاری بهره مند شوید. این اقدام آگاهانه و به موقع، تضمین کننده احقاق هرچه سریع تر و مؤثرتر حقوق شما خواهد بود و از اتلاف زمان و انرژی جلوگیری می کند. با تکیه بر دانش حقوقی و اقدام صحیح، می توانید با اطمینان خاطر بیشتری حقوق خود را در خصوص چک های برگشتی مطالبه کنید.